จิตกับใจแตกต่างกันอย่างไร

ตามที่ทราบกันดีว่า รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส นั้น รับรู้ได้โดยตา หู จมูก ลิ้น กาย ส่วนความคิด ความจำ และความรู้สึกนั้นรับรู้ได้โดยใจ ถ้าเทียบเคียงกับอวัยวะรับความรู้สึกทั้ง 5 แล้ว ใจก็เทียบเคียงได้กับอวัยวะรับนามธรรมซึ่งได้แก่อายตนะที่ 6 คือวิญญาณขันธ์เป็นความรู้สึกตัว เป็นเหมือนสพานรับรู้ความคิด (สังขาร) ความจำ (สัญญา) ความรู้สึก (เวทนา) วิญญาณขันธ์ก็คือส่วนของใจ แต่เวทนา สัญญา และสังขารก็เป็นส่วนของจิตในฝ่ายนามเช่นเดียวกัน เมื่อพูดถึงใจจะเป็นส่วนของผู้กระทำหรือผุ้ดู เป็นประธาน ส่วนจิตเป็นส่วนที่ถูกกระทำ หรือเป็นกรรม หรือถ้าเป็นใจเป็นผู้สังเกตแล้ว จิตก็จะเป็นผู้ถูกสังเกต


ดังที่เราทราบกันดีในขันธ์ 5 ที่แบ่งออกเป็น 2 ส่วนหลักคือรูป กับนาม นามจะมีอยู่ 4 อย่างคือเวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ ซึ่งเรียกรวมๆ ว่านามเป็นตัวเดียว ซึ่งเรามักจะเรียกรวมๆ ว่าจิตใจ ซึ่งมีส่วนที่เป็นจิต และใจที่อยู่ปะปนกัน